//Literackie obrazy Zagłady//. Pasażerka //Zofii Posmysz//
Literackie obrazy Zagłady. Pasażerka Zofii Posmysz
28.01.2017 - 26.02.2017
Wernisaż wystawy: 27.1.2017, godz. 19.30
Wystawa jest częścią programu towarzyszącego premierze opery Pasażerka w Musiktheater im Revier w Gelsenkirchen.
Wystawa przybliża biografię Zofii Posmysz oraz przedstawia jej twórczość literacką inspirowaną doświadczeniami obozu. Prezentacja obejmuje pierwsze polskie wydania utworów o tematyce obozowej i ukazuje warsztat pisarki. Centralnym punktem jest najgłośniejsze dzieło – powieść Pasażerka (1962) i jej liczne adaptacje – legendarny film Andrzeja Munka (1963) czy wystawiana na całym świecie opera z muzyką Mieczysława Weinberga (skomponowana w 1968 roku w ZSRR, wystawiona po raz pierwszy w 2006 roku).
Powojenne życie Zofii Posmysz wiąże się z działalnością literacką i publicystyczną. Od posady korektorki w gazecie „Głos Ludu”, przez teksty oraz reportaże w prasie, po długoletnią pracę w redakcji Polskiego Radia. Zofia Posmysz tworzy słuchowiska radiowe, scenariusze filmowe oraz widowiska Teatru TV. Spotyka się i rozmawia z młodzieżą. Najważniejszą misją jej twórczości literackiej jest dawanie świadectwa Zagładzie. Najpełniej autorka realizuje ją w swoich powieściach ukazujących doświadczenie obozu koncentracyjnego.
W latach 1942–1945 była więźniarką w obozie Auschwitz-Birkenau. Dwukrotnie bliska śmierci została uratowana w obozowym szpitalu. Pracowała w kuchni i magazynie żywności, pełniąc funkcję szrajberki. Przeżyła marsz śmierci do KL Ravensbrück, a ostatnie miesiące wojny spędziła w obozie w Neustadt-Glewe. Po jego wyzwoleniu, 2 maja 1945 roku, zdecydowała się na powrót do kraju.
Wystawa koncentruje się wokół utworów Zofii Posmysz dotyczących tematyki obozowej: powieści Pasażerka (1962), która zapewniła jej największy rozgłos, Wakacji nad Adriatykiem (1970), oraz opowiadań Ten sam doktor M. (1981) i Chrystus oświęcimski (2008).
Słuchowisko Pasażerka z kabiny 45 powstało w 1959 roku, a jego wersja powieściowa Pasażerka trzy lata później. Podczas pobytu w Paryżu wśród tłumu turystów Zofia Posmysz usłyszała głos łudząco podobny do głosu jej obozowej nadzorczyni Annelise Franz. Ten przywołujący przeszłość incydent wzbudził wiele pytań o możliwość spotkania ofiary i kata, a także skłonił autorkę do literackiego zmierzenia się z tematem Auschwitz. Andrzej Munk nakłonił Zofię Posmysz do wspólnego napisania scenariusza. Akcja filmu Pasażerka rozgrywa się na płynącym z Ameryki do Europy statku. Wydarzenia obozowe są w nim przedstawione z punktu widzenia byłej niemieckiej nadzorczyni. Nagła śmierć reżysera, który pozostawił gotową tylko część materiału zdjęciowego – dotyczącą obozu, uczyniła Pasażerkę ostatnim, niedomkniętym dziełem w jego dorobku. Film został dokończony przez zespół pod kierunkiem Witolda Lesiewicza w 1963 roku, a Jean-Luc Godard powiedział, że to „najlepszy film o wojnie, jaki kiedykolwiek zrealizowano, dlatego że pozostał kaleki i niedopełniony”.
Na podstawie Pasażerki powstała też opera z muzyką wybitnego kompozytora Mieczysława Weinberga (1919–1996) i librettem Aleksandra Miedwiediewa. Skomponowana w 1968 roku opera została po raz pierwszy wystawiona w Moskwie w 2006 roku.
Wystawa ukazuje Pasażerkę jako ważny głos w debacie nad zrozumieniem źródeł zła oraz podkreśla siłę opowiadanej za pomocą różnych mediów historii. Pozwala prześledzić przemiany w twórczości autorki, która z biegiem lat powraca do realistycznej relacji z czasów wojny.
Przekaz wystawy dopełnia zatytułowany Aufseherin Franz fragment powstałego w 2016 roku wywiadu filmowego przeprowadzonego przez Marię Annę Potocką, w którym Zofia Posmysz opowiada historię swojego pobytu w obozie w Auschwitz. Po projekcie Wilhelm Brasse. Fotograf. 3444. Auschwitz 1940–1944 film jest kolejną realizacją Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK dokumentującą świadectwa ocalonych. Premiera odbędzie się 28 stycznia 2017 roku w Musiktheater w Gelsenkirchen.