Aleksander Janicki. Polaków portret własny 2022–2025

18 lipca 2025 roku MOCAK rozpoczął zbiórkę obiektów, które mają stanowić portret działania w duchu solidarności z uchodźcami. To świadectwo postawy konkretnych ludzi w konkretnym czasie: akcji mieszkańców Krakowa na rzecz innych osób – obywateli ogarniętej wojną Ukrainy. Po wybuchu pełnoskalowej wojny w Ukrainie tysiące osób znalazły w Polsce swój tymczasowy dom. Ku zaskoczeniu światowych mediów uchodźcy swoje schronienie mieli nie w obozach, a w naszych prywatnych domach i mieszkaniach.

To zjawisko czeka na sportretowanie. Wystawa w MOCAK-u jest rodzajem świadectwa czynu, za którym kryją się ludzie dobrej woli udostępniający obcym to, co najcenniejsze – dom, czyli poczucie bezpieczeństwa, komfortu, ale także swoją prywatność. Taką próbą jest pilotażowa wystawa Polaków portret własny 2022–2025. Jej tytuł zainspirowany został ekspozycją, która została otwarta 5 października 1979 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie i do dziś pozostaje jednym z najważniejszych wydarzeń w historii polskiego muzealnictwa. Wystawa zgromadziła niemal tysiąc eksponatów – obrazów z różnych epok, które reprezentując Polaków i polskość, stworzyły symboliczny autoportret narodu. W 1979 roku tytuł wystawy odnosił się do zbiorowej tożsamości Polaków. Dziś przywołujemy go w innym kontekście. Nie pokazujemy portretów, tylko świadectwa i pamiątki, za którymi kryje się portret zbiorowości oparty na doświadczeniu konkretnych ludzi w konkretnej sytuacji.

U polskich rodzin, które w odruchu solidarności otworzyły drzwi do swoich domów, znajdują się pamiątki przypominające tamten zryw. Warto o nim przypomnieć, zwłaszcza w czasach, w których zwyczajne odruchy ludzkiej solidarności czy humanitaryzm są przedstawiane w negatywnym świetle. Muszą konfrontować się z budowanym przez media i internet zmanipulowanym obrazem, którego źródłem jest strach i który służy populizmom oraz budowaniu postaw nacjonalistycznych.

Jak domeną walki z obcym jest jego odczłowieczenie, tak ta wystawa ma pokazać to, co w ludziach najlepsze – odruch solidarności względem potrzebującego. Bez względu na jego rasę, pochodzenie czy przynależność kulturową.

Polaków portret własny 2022–2025 to panorama współczesności osnuta wokół obiektów o często sentymentalnym znaczeniu. Z pozoru nieniosących większej wartości niż bagaż emocji, które towarzyszą ludziom w czasie exodusu. To wystawa o charakterze metaforycznym. Portret tworzą czyny – pomoc, otwarte drzwi, podany posiłek, zaproszenie do wspólnej przestrzeni.